Semantik bellek ya da semantik hafıza, kişilerin dünya hakkındaki her şeyi anlama durumu olarak bilinir. Diğer bir adıyla anlamsal bellek, dünya hakkındaki gerçekleri, düşünceleri ve kavramları isteyerek hatırlamaktır. Uzun süreli hafızanın bir parçası olarak nitelendirilen bu bellek, insan hayatının olmazsa olmazıdır.
İnsanın hayatı boyunca kullandığı her bilgi, semantik bellek tarafından kaydedilmektedir. Tarihsel ve bilimsel gerçekler, matematiksel denklemler, günlük hayatta kullanılan kavramlar gibi geniş çaplı kazanılan her şey, semantik bellek içerisine kopyalanmaktadır. Kişisel deneyimler, deneyimlerin nerede ve ne zaman gerçekleştiği, insan hayatındaki önemli olaylar ve kullanılan her şeyi tanımlamak için bu belleğe ihtiyaç vardır.
Anlamsal bellek nedir?
Anlamsal bellek insan hafızasına ait bilgileri içermektedir. Öğrenilen şeylere anlam yüklemek ve öğrenilen şeylerin zihinde bir yer edinmesini sağlamak amacıyla kullanılmaktadır. İnsanın bir şeyi kalıcı olarak öğrenebilmesi ve onu unutmaması için, o şeye bir anlam yüklemesi gerekmektedir. Örneğin masa kelimesini anlamak ve masa kelimesini kullanmak için semantik hafıza gereklidir. Kişiler çoğu zaman masa, insan, kalem, silgi gibi kelimeleri kullanırken zihinlerinde bir şey oluşturmazlar. Sebebi bu kelimelerin günlük hayatın içerisinde önemli bir yer edinmiş olmasıdır. Ancak kişi masa kelimesini yaklaşık 30 saniye düşündüğünde, aklında masanın görüntüsü oluşmaktadır. Kişi masa kelimesini nerede, ne zaman ve ne şekilde öğrendiyse o şekilde anımsayacaktır. Semantik belleğin görevi bu şekilde açıklanabilmektedir.
Bunun yanı sıra daha zor bir örnek vermek gerekirse, kişi zaman zaman daha önceden duyduğu ya da çok eskiden bildiği kelimeleri hatırlamakta zorlanır. Örneğin televizyonda yıllar öncesinden gördüğü bir kişinin adını, yıllar sonra duyduğunda onu tanıdığının farkındadır. Ancak görüntüsünün gelmesi ve onu nereden hatırladığını bilmesi zaman alır. O sırada belleği eski bilgilerini getirmesine fırsat tanır. Anlamsal bellek tüm bu bilgileri içermektedir. Hatırlanan, hatırlanmakta zorlanılan, kaybolan ya da günlük hayatta sık sık yer alan bilgiler bu belleğin içerisindedir.
Semantik bellek örnek
Semantik bellek örnek konusunda, bilgi verilecek çok fazla detay bulunmaktadır. Kişilerin günlük deneyimlerini düşünelim. Örneğin tarih dersinde anlatılan Kanuni Sultan Süleyman, ilk etapta kişinin aklında bir şey canlandırmayacaktır. Kişi o bilgiyi kısa süreli hafızaya atacak ve tekrarlamadığı takdirde unutacaktır. Fakat aynı kişi, Kanuni Sultan Süleyman ile ilgili film izlediğinde ya da kitap okuduğunda, o kişiyi uzun süreli hafızasına yani Semantik belleğine kaydedecektir. Zaman içerisinde farklı bir kişi Kanuni Sultan Süleyman dediğinde, kişi o kişinin kim olduğunu bilecektir.
Bebeklikten itibaren öğrenilen her şey bu şekilde anlam bulmaktadır. Bir çocuk annesinden duyduğu “mama” kelimesine bir anlam yükler. Mamanın kendi için zaruri bir ihtiyaç olduğunu beynine kaydeder. Mamayı getiren kişinin annesi ya da babası olduğunu da aynı şekilde öğrenir. Zaman içerisinde annelik ve babalık kavramları değişse de, ilk etapta öğrenilen bu şekildedir. Mama kelimesi de zaman içerisinde bazı değişimlere uğrayacaktır. Çocuk ilk etapta mamanın kendisi için gerekli olduğunu düşünürken, zaman içerisinde “mama bebeklerin bir ihtiyacıdır” şeklinde anlam yükleyecektir. Yani zaman zaman semantik bellek değişimlere uğrayabilir. Hayat boyunca öğrenilen her şeye yüklediğimiz anlamlar şeklinde bir tanım yapmak doğru olacaktır.
Semantik bellek nasıl çalışır?
Semantik bellek insan hayatında her gün sayısız kere çalışmaktadır. Kişilere bir kelime söylendiğinde ya da kişiler kelimeleri kullanarak cümleler kurduğunda, o kelimeler için oluşturdukları tüm anlamlar semantik hafıza sayesinde oluşmaktadır. Elma denildiğinde aklınıza gelen yeşil ya da kırmızı elma görüntüleri, portakal denildiğinde aklınıza gelen turuncu, yuvarlak, tatlı ve C vitamini kelimeleri semantik hafıza sayesindedir. Bir kelimenin söylenmesi, okunması ya da kişinin bir kelimeyi düşünmesi anlamsal belleğin çalışması için yeterlidir.
Semantik bellek ne işe yarar?
Semantik bellek kişilerin yaşamlarını sürdürmesi için önemli bir bellektir. Kişinin hatırladığı ve kullandığı her bilgi bu bellek sayesinde oluşum göstermektedir. Semantik hafıza olmadan insanların hayatlarını sürdürebilmesi çok zordur. Deneyimler, öğrenilen ve öğretilen her şey bu belleğin içerisinde saklanmaktadır. Bu bellek olmadan insanların cümle kurması dahi oldukça zor hale gelir. İnsanların bilgiler hakkında anlamlar oluşturmasını sağlayan anlamsal bellek, insanın sosyalleşmesi ve yaşamını devam ettirebilmesi için oldukça önemli bir bellektir. En basit haliyle açıklamak gerekirse, insan karnındaki gurultuların açlığa işaret ettiğini bilmeseydi, yemek yemeyi öğrenemezdi. Karnındaki gurultuların açlık olduğuna işaret eden ve sonrasında yemek yemesi gerektiğini hatırlatan bilgilerin tamamı da, semantik bellek içerisinde yer almaktadır. Dolayısıyla bu belleğin insan hayatına sağladığı şeyler çok geniş kapsamlı ve çok kıymetlidir.